(1879-1940), rewolucjonista rosyjski, komunista. Po śmierci Lenina od 1923 r. przywódca opozycji i krytyk Stalina; w 1927 r. usunięty z WKP(b), w 1928 r. zesłany do Ałma-Aty, w 1928 r. pozbawiony obywatelstwa ZSRR i deportowany z kraju. Przebywał na emigracji w Turcji, Francji, Norwegii i w Meksyku, pozostając aktywnym krytykiem stalinizmu z pozycji marksistowskich.