Korespondencja Skamandrytów

(1892–1981), zwany przez przyjaciół Rykuńcio; polityk, działacz społeczny, artysta malarz. Studiował matematykę na uniwersytecie w Kijowie, należał do Polskiej Organizacji Wojskowej. Współpracował ze Stanisławą Wysocką w teatrze Studya. W 1920 r. został wiceministrem spraw wewnętrznych w rządzie Symona Petlury, w 1928 r. został mianowany wojewodą wołyńskim, a w 1929 r. ministrem spraw wewnętrznych. W 1930 r. ponownie (do 1938 r.) objął urząd wojewody wołyńskiego, działał na rzecz pojednania polsko-ukraińskiego. Przyjaźnił się blisko ze Stanisławem Stempowskim i Marią Dąbrowską oraz skamandrytami. Podczas okupacji niemieckiej działał w konspiracji, po wojnie do 1953 r. ukrywał się. Został aresztowany i oskarżony o działalność kontrrewolucyjną i próbę obalenia ustroju PRL, skazany na dożywocie, w 1956 roku r. karę zmniejszono do 12 lat więzienia, następnie go zwolniono. Zob. Henryk Jan Józewski – polityk, artysta malarz. Katalog wystawy, [wstęp, red. A. Stawarz], Warszawa 2002 oraz H. Józewski, Zamiast pamiętnika, wybór i oprac. J. Giedroyc, wstęp P. Mitzner, Paryż–Kraków 2017. (Beata Dorosz)

Korespondencja Marii Dąbrowskiej i Anny Kowalskiej

(1892–1981), polityk, malarz. Po ukończeniu studiów na Wydziale Matematycznym w Kijowie pełnił tam funkcję zastępcy komendanta Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1919 r. przeniósł się do Warszawy, w 1920 r. został wiceministrem spraw wewnętrznych w rządzie Ukraińskiej Republiki Ludowej Symona Petlury. W okresie 1929–1930 był ministrem spraw wewnętrznych w rządzie Kazimierza Bartla, następnie Walerego Sławka. W latach 1928–1929 i 1930–1938 pełnił funkcję wojewody wołyńskiego. Dążył do porozumienia z Ukraińcami. Od 1938 do 1939 r. był wojewodą łódzkim. Po wybuchu wojny do 1940 r. pełnił obowiązki komendanta stołecznego Służby Zwycięstwa Polski, potem komendanta Okręgu Warszawa – Województwo ZWZ. Wiosną 1943 r., najprawdopodobniej na skutek doniesień o planowanym na nim zamachu, ukrywał się w okolicach Grójca. Mimo to w lipcu tamtego roku został ciężko raniony przez nieznanych sprawców, jego rekonwalescencja trwała wiele miesięcy. Po wojnie nadal się ukrywał, w 1953 r. został aresztowany, w 1954 r. skazany na karę dożywotniego więzienia, zwolniony w 1956 r. ze względu na zły stan zdrowia. Po zwolnieniu poświęcił się malarstwu. (Sylwia Chwedroczuk)