Komentarz w korespondencji Skamandryckiej

(1901–1966), polityk, działacz ruchu ludowego (zob. biogram: PSB, t. 21). Od 1922 członek PSL-Piast, w latach 1930-1935 poseł na Sejm. Od 1939 r. na emigracji, stanął na czele Komitetu Zagranicznego SL, w latach 1939-1941 wiceprzewodniczący Rady Narodowej, od 1941 do 1943 minister spraw wewnętrznych i wicepremier. W latach 1943-1944 prezes Rady Ministrów. W 1945 r. uznał decyzje jałtańskie, wszedł do Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej jako wicepremier. Był prezesem NKW PSL, walczył o przeprowadzenie wolnych wyborów w Polsce. W 1947 r. zagrożony aresztowaniem zbiegł na Zachód. Przebywał na emigracji w Stanach Zjednoczonych. Środowisko emigracji niepodległościowej w USA, głównie z kręgu KNAPP i Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku, ale także i część starej Polonii (wywodzącej się z emigracji ekonomicznej z przełomu XIX i XX w.) odnosiły się do działalności Mikołajczyka z dużym krytycyzmem, w efekcie nie tylko nie został przywódcą emigracji, ale w kilka lat po zamieszkaniu w Stanach znalazł się wręcz w izolacji politycznej. Zob. m. in. W. Jędrzejewicz, Kongres Polonii a Mikołajczyk, w tenże: Polonia amerykańska w polityce polskiej, 2006., s. 282–288; A. Paczkowski, Stanisław Mikołajczyk czyli klęska realisty (zarys biografii politycznej), Warszawa 1991. (Beata Dorosz)

Komentarz w korespondencji Marii Dąbrowskiej i Anny Kowalskiej 

(1901–1966), polityk, działacz ruchu ludowego, rolnik, uczest­nik powstania wielkopolskiego (1918–1920) i wojny polsko-bolszewickiej. W latach 1920–1931 należał do PSL „Piast” (od 1930 do 1931 r. członek Rady Naczelnej), na­stępnie do 1939 r. był członkiem Rady Naczelnej Stronnictwa Ludowego.W latach 1930–1935 poseł na sejm. Walczył w kampanii wrześniowej 1939 r., był internowany na Węgrzech, następnie przebywał na emigracji we Francji i Wielkiej Brytanii. W latach 1940–1943 pełnił funkcję wicepremiera, następnie do listopada 1944 r. premiera rządu RP na uchodźstwie. Jako zwolennik porozumienia z ZSRR, w czerwcu 1945 r. uczest­niczył w konferencji moskiewskiej w sprawie utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Po powrocie do Polski był od czerwca 1945 do lutego 1947 r. wi­cepremierem i ministrem reform rolnych, współzałożycielem (1945) i wiceprezesem, potem prezesem Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL), a także posłem na sejm. Jako organizator legalnej antykomunistycznej opozycji w kraju, w październiku 1947 r., w obawie przed aresztowaniem, przedostał się za granicę i osiadł na stałe w USA, gdzie prowadził działalność polityczną w PSL na emigracji. Opublikował wspomnienia z lat 1939–1947 pt. Zniewolenie Polski (1948, wyd. pol. poza cenzurą 1981). (Ewa Głębicka)