Jest już pańska siostra

To dobrze

Bardzo wzburzona

Coś jeszcze chce mi pan powiedzieć, panie pułkowniku?

Owszem. Czy może mi pan wybaczyć? Teraz, w ostatniej godzinie?

Prowadzi pan komfortowy tryb życia. Tak bardzo dba pan o spokój sumienia?

Będę się za pana modlił.

Taka modlitwa musi być wysłuchana przed tronem niebieskim.

Gorąco tego pragnę, panie Waszkowski

Sam tu jesteś… dlaczego pozwolili mi przyjść dopiero teraz? Czy wiesz, że mówili mi nawet: brat nie życzy sobie żadnych odwiedzin. Chcieli żebyś tu był sam. Do końca.

Mówili prawdę. Chciałem być sam. Tak było lepiej, uwierz mi.

A my? O nas nie myślałeś?

Dla was także było lepiej. To zawsze bardzo smutne odwiedziny. Matka już wie?

Nie powiedzieliśmy jej. Jest chora.

To dobrze. Kiedyś, za jakiś czas, ty jej o tym powiedz, dobrze? I powiedz wtedy, że stale każdego dnia o was myślałem. I że bardzo cierpiałem z waszego powodu. Bo nie będziecie mogli zapomnieć. Inni nie powinni o mnie pamiętać.

Będą

Nie pragnę tego. Teraz już o nich nie myślę

Aleksandrze, w mieście mówią, że zdradziłeś

Pamiętasz, jak cię woziłem na sankach, kiedy byłaś mała?

Czy to prawda?

Co takiego, moja droga?

Że zdradziłeś?

Oni uważają, że to prawda.

A ty?

Tak mało mamy czasu.

Musisz mi powiedzieć.

Nikt nie ucierpiał z mojego powodu. Nie wydałem nikogo. Jesteś spokojniejsza?

Nie… Powiadają, że wydałeś jakieś angielskie papiery.

Sam je kiedyś zdobyłem

I to, że to coś bardzo ważnego. Cios dla naszej sprawy.

Teh sprawy nie ma

A Polska?

Jej także nie ma… i nie będzie.

Przecież za nią dzisiaj umierasz.

To jeszcze mogę dla niej zrobić

A my?

Żal mi was.

Nic już nie da się zmienić?

Nic

Uwierzyłeś, że nigdy nie podniesiemy się? Że już nigdy nie będziemy wolni. To przegrana, Aleksandrze, ale nie klęska.

Pamiętasz, jak paliliśmy papier na Solcu? A oni tutaj w Cytadeli prowadzili tamtych pięciu na szubienicę. Mówiłaś, że to tylko papiery. Źle, że legenda będzie żyć wiecznie.

Bo to prawda

Posłuchaj, nie ma legendarnej wolności. Wiesz gdzie ona jest?

Tak, w nas

W śmierci.

Wierzysz, że nikt nie podejmie walki po nas?

Będą sadzić lasy. Starczy drzewa. O to nie muszę się lękać. Starczy ich na przyszłe sz[u]bienice.

Pomyślałeś o tych, którzy kiedyś, w przyszłości, dojdą do celu?

Do wolności?

Do Polski

Bardzo już jestem zmęczony.

Ich również zdradziłeś. To jest zdrada, bracie… (

Pora na nas, moje dziecko.

Nie milcz!

(

Nazywam się Aleksander Waszkowski... Jestem naczelnikiem Miasta Warszawy.

Myśmy myśleli, że pan wygląda starzej. Cóż to za tragiczne przypadki rzucają nam takich ludzi, jak pan. Chciałoby się powiedzieć, że wcale nie pasujecie do swoich godności. Pan był, przepraszam...

Naczelnikiem Miasta Warszawy.

Proszę podpisać się pełnym imieniem i nazwiskiem. (

Waszkowski.

Kto by się spodziewał! Proszę mi wybaczyć to porównanie: jeszcze niedawno matka odstawiała pana od piersi. Kiedy pan zaczynał dopiero raczkować, a i wielu, dodajmy, z pańskich przyjaciół, których mieliśmy już okazję poznać tutaj, ja zaczynałem jako młody kadet swoją służbę. Minęło trochę czasu. I oto pan doszedł do tak wysokiej pozycji: naczelnika tego ogromnego i niesfornego miasta, a ja... dochrapałem się zaledwie naramienników pułkownika. Jak pan widzi, młodość dawno, dzięki Bogu, minęła. Widzi pan, odejdę na emeryturę najpewniej bez pięknych generalskich spodni z czerwonymi lampasami. Gdy mi doniesiono, że znalazł się pan w siódmym cyrkule, pospieszyłem natychmiast na spotkanie. Mówiłem sobie: ot, ciekawe, jak też wygląda nasz dostojny gość? A ja sporo ostatnio o panu słyszałem. Od pańskich rodziców. Proszę się o nich nie niepokoić, są w wyśmienitym zdrowiu...

Co z siostrąTuż przed aresztowaniem Waszkowski chciał się z nią spotkać – przesłał jej list z prośbą o spotkanie. Klotylda nie pojawiła się w umówionym miejscu (u wdowy Szabelskiej na ulicy Elektoralnej, 19 grudnia w poniedziałek o godz. 10 śledzony Waszkowski został tego samego dnia aresztowany (zob. „Ostatnie chwile powstania”)?

A tego nie wiem. Ale dowiem się, dowiem i nie omieszkam donieść...

Słucham.

Dobrze nam się rozmawia, prawda? Śmieszą mnie, proszę pana, ludzie, którzy rozpaczliwie podczas takich rozmów silą się na obojętność, a wiem przecież, że rozpiera ich ciekawość. Postępują tak z przyczyn konspiracyjnych. Taka jest przecież reguła gry. Ale natura bywa silniejsza, czyż nie mam racji? Widzę, że pan zmęczony...

Owszem.

Będziemy mieli okazję spotkać się niebawem. No i widzi pan, że traktujemy tutaj aresztantów po ludzku. My wszyscy jesteśmy już trochę zmęczeni. Dziś, kiedy płomień, który ten nieszczęsny kraj ogarnął, dogasa... (

Mam gorączkę.

To już niedługo potrwa i odpocznie pan nareszcie. Nie wierzy pan, że nas wszystkich łączy dziś w pewnym sensie poczucie nieszczęścia, którego wy staliście się sprawcami? Pisywał pan do gazet?

Nie pisywałem do gazetWaszkowski publikował odezwy zagrzewające do walki oraz artykuły opisujące sytuację w Warszawie, panie pułkowniku.

Zostawmy ten drobiazg. Ktoś tam wspominał, że pisywał pan do Sabowskiego w „Wytrwałości”, ale to szczegół mało istotny, panie Waszkowski. Mój przyjaciel, pułkownik Tuchołko, którego niebawem pan pozna, powiedział ostatnio, że przyłapuje się teraz – kiedy właśnie ten płomień ostatecznie dogasa – na dziwnym uczuciu. Widzę, pan się martwi. Tak, ten sam! Pułkownik Tuchołko, którego nazywacie oprawcą pozbawionym uczuć ludzkich. Chce pan wiedzieć, cóż to za stan? Otóż skarżył się na dwa serca, które w sobie niespodziewanie odkrył. Miękkie dla tych, którzy oceniają we właściwych wymiarach swoją winę i twarde dla takich, którzy nie chcą się ugiąć, choć ich winy są oczywiste...To niedokładne przytoczenie słów Tuchołki znanych ze Sprawozdania Mariana Dubieckiego dla Komisji Międzyministerialnej X pawilonu z 1919 r. – Arch. Wojsk. rkp., nr. kol 56 „Tuchołko zwykł mówić: «Ja mam 2 serca, 1. miękkie, 2. twarde. Miękkie dla uległych, którzy chcą się przyznać, twarde dla tych, którzy odmawiają zeznań»”. Słowa te przytacza Henryk Jabłoński w książce Aleksander Waszkowski (Warszawa 1963), z której Władysław Terlecki zaczerpnął wielu informacji o szczegółach śledztwa. A ja myślę sobie czasami, że powinniśmy – mówiąc o doskonałej sprawiedliwości – sądzić ducha. Och, niechże się pan nie uśmiecha. Gdybyśmy kiedyś osiągnęli taki stopień doskonałości w sądzeniu naszych błądzących bliźnich, sprawiedliwość, którą wymierzamy, byłaby zupełna. Bicie zaś, torturowanie, męki, których doznaje człowiek uwięziony – nie twierdzę, że dzieje się tak u nas w każdym wypadku, nie miałyby wówczas żadnego sensu.

Nie rozumiem, panie pułkowniku.

A czyż możemy być szczęśliwi, posyłając na śmierć ludzi, o których wiemy, że ich duch buntuje się przeciwko nam do końca?... (

Otwieramy teczkę, ekscelencjo?

Pisz: sprawa Aleksandra Stanisławowicza WaszkowskiegoW rzeczywistości ojciec Waszkowskiego miał na imię Gabriel. .