Co ich tu znowu nosi?

Panie Waszkowski!

Mówię do pana! Niechże pan wstanie.

Spodziewam się. A jakie pan mógłby mieć?

To są naprawdę złe wiadomości. Przed chwilą skończyło się posiedzenie sądu w pańskiej sprawie. Jutro odczytąją panu wyrok.

Wiem.

Co mi odczytają. Czy kogoś jeszcze skazano, czy będę sam...

To pana martwi? Tak, skazano. Pański podwładny, sztyletnik.

Kara śmierci.

Niech pan przemyśli swoją sytuację. Wyrok musi być jeszcze zatwierdzony.

Trzeba zachować urzędową staranność. To wszystko? Śpiący jestem, poruczniku.

Wszystko. Niech pan pamięta, co mówiłem. Trzeba ostatecznie przemyśleć swoją sytuację. Wrócę tu do pana.

Niepotrzebnie.

Co on ci powiedział?

Nie wierz mu. Chce cię podejść. Oni tak postępują do końca... Jaki wyrok?

Śpij.

Oni tak zawsze robią. Nie wolno, żeby cię podeszli.

Człowieku, skazali mnie na śmierć. Rozumiesz? Na śmierć... Daj mi teraz spokój.

Nie.

Nie zdradziłeś?

Inaczej przecież nie skazaliby cię. Posłuchaj, oni już nie będą zatwierdzać wyroków śmierci. Boją się. Udają tylko... Na wiosnę...

Zostaw mnie.

Jesteś w lepszej sytuacji, niż ja. Mnie zniszczy choroba. Wyrok śmierci zamienią na zsyłkę. Myśl teraz o ucieczce. Można uciec z etapu. Słyszysz?

Dlaczego udajesz?

O czym mówisz?

Dlaczego udajesz obłęd?

Kto ci to powiedział?

Nikt.

Oni myślą, że jestem chory. Bzdura. Nie usiłuję wyprowadzić ich z błędu. Teraz dają mi wreszcie spokój. Niczego im nie powiedziałem, niczego ze mnie nie wydobyli, ani jednego zbędnego słowa. Dochowałem wierności. Niczego nie ujawniłem.

Dużo tego miałeś?

Bo co?

Chciałbym wiedzieć, za co odpowiadałeś?

Odpowiadałem przed Bogiem za wspólną sprawę.

Szkoda, że tego nikt nie usłyszy. A może to i lepiej.

Jak to? Przecież ty słyszysz.

Za kilka dni będę wisiał. Byłeś tutaj, kiedy wieszano tamtych pięciu?

Musiałeś być. Słyszałeś, jak ich wyprowadzano? Turkot wozów, na których jechali...

Byłeś przy tym?

Nie. Ale słyszałem. Najpierw był Traugutt. Czekał na znak od nas.

Cóż to za znak?

Że palimy jego archiwum. Sam nie byłem na placu, bo paliłem te papiery, rozumiesz?

Straszne.

Dzień był pogodny i z miejsca, na którym stali pod szubienicą, dym dobrze było widać. Wtedy zdjął okulary i oddał je spowiednikowi. Nawet nie słyszałem jęku, jaki przeszedł przez tłum. Bardzo dużo było tych papierów. I już nic nie ocalało. To był ostatni ślad. Rozkazy, nominacje, listy, wszystko. Już niczego nie znajdą.

Wypełniłeś rozkaz. Musiałeś tak zrobić.

Nikt nie znajdzie. Ci, którzy będą czegoś szukać w przyszłości, znajdą pusty grób. Pomyśl o tym.

Kłamiesz. Odnajdą, znajdą wszystko. Oni odnajdą na pewno.

Niech tego nie robią!

Opamiętaj się!

Oby tego nigdy nie robili, szalony człowieku. Będą nas przeklinać.

Błogosławić.

Biedny głupcze.

Słyszałem, że chce mnie pan widzieć.

Mam prośbę

Ależ niech pan prosi

W mieście pozostała pieczęć rząduWaszkowski ma tu na myśli pieczęć Naczelnika Miasta Warszawy jako przedstawiciela Rządu Narodowego (obie nazwy znajdują się na pieczęci), którą się posługiwał. Nie mógł mieć już dostępu do głównej pieczęci Rządu Narodowego – próbował ją zdobyć po aresztowaniu Traugutta, ale przejął ją Bronisław Brzeziński, który stworzył wtedy nowy Rząd Narodowy. Brzeziński, zanim wyemigrował, przekazał ją konspiratorom, aby ją ukryli. Została prawdopodobnie niedługo potem zniszczona..

Ano, podobno.

Chcę ją odzyskać

Na miłość boską, po co, panie Waszkowski?

Tą pieczęcią mogą być sygnowane rozkazy, zlecenia...

Daj pan spokój

Gwarantuję słowem honoru powrót. Odbiorę ją i zniszczę.

Pan oszalał

Pułkowniku, to jest nadal groźna broń. Wydostanę ją. Jeśli panowie dacie mi również słowo honoru, że nie będę śledzony do swego powrotu...

Nic nie rozumiem. Pan chce uciec?

Jestem człowiekiem honoru, panie pułkowniku

No, dobrze, dobrze. Fantastyczny pomysł. Ale nam już ta pieczątkaTuchołko stwierdza, że śledczym pieczęć nie jest już do niczego potrzebna, ponieważ już po aresztowaniu Waszkowskiego, ale jeszcze przed jego załamaniem się w śledztwie, Rosjanie podrobili główną pieczęć Rządu Narodowego. Była to część prowokacji obmyślonej przez Teodora Trepowa, generał-policmajstra Królestwa Polskiego i prawej ręki namiestnika Berga. Dzięki rozkazom sygnowanym fałszywą pieczęcią udało się Rosjanom ściągnąć do Królestwa emigracyjnych emisariuszy i ich aresztować. Prowokacja Trepowa ostatecznie położyła kres organizacji konspiracyjnej. nie jest wcale potrzebna, drogi panie.

Popełnia pan błąd

Nikt się nie będzie nią posługiwał. To już zamknięta przeszłość. Niech się pan nie fatyguje.

Nie będę mógł więc tego uczynić?

Niestety. Ja oczywiście wierzę, że pan jest człowiekiem honoru i że zależy panu na odzyskaniu tej pieczęci. I że pan by do nas wrócił. Niech mnie pan jednak zrozumie. Gdybym zameldował o tym zwierzchnikom, podejrzewaliby, że zbzikowałem.

A więc domagam się tego!

Dosyć! Zapomina pan, że niczego tutaj nie wolno się domagać.

Nazywam się Aleksander Waszkowski... Jestem naczelnikiem Miasta Warszawy.

Myśmy myśleli, że pan wygląda starzej. Cóż to za tragiczne przypadki rzucają nam takich ludzi, jak pan. Chciałoby się powiedzieć, że wcale nie pasujecie do swoich godności. Pan był, przepraszam...

Naczelnikiem Miasta Warszawy.

Proszę podpisać się pełnym imieniem i nazwiskiem. (

Waszkowski.

Kto by się spodziewał! Proszę mi wybaczyć to porównanie: jeszcze niedawno matka odstawiała pana od piersi. Kiedy pan zaczynał dopiero raczkować, a i wielu, dodajmy, z pańskich przyjaciół, których mieliśmy już okazję poznać tutaj, ja zaczynałem jako młody kadet swoją służbę. Minęło trochę czasu. I oto pan doszedł do tak wysokiej pozycji: naczelnika tego ogromnego i niesfornego miasta, a ja... dochrapałem się zaledwie naramienników pułkownika. Jak pan widzi, młodość dawno, dzięki Bogu, minęła. Widzi pan, odejdę na emeryturę najpewniej bez pięknych generalskich spodni z czerwonymi lampasami. Gdy mi doniesiono, że znalazł się pan w siódmym cyrkule, pospieszyłem natychmiast na spotkanie. Mówiłem sobie: ot, ciekawe, jak też wygląda nasz dostojny gość? A ja sporo ostatnio o panu słyszałem. Od pańskich rodziców. Proszę się o nich nie niepokoić, są w wyśmienitym zdrowiu...

Co z siostrąTuż przed aresztowaniem Waszkowski chciał się z nią spotkać – przesłał jej list z prośbą o spotkanie. Klotylda nie pojawiła się w umówionym miejscu (u wdowy Szabelskiej na ulicy Elektoralnej, 19 grudnia w poniedziałek o godz. 10 śledzony Waszkowski został tego samego dnia aresztowany (zob. „Ostatnie chwile powstania”)?

A tego nie wiem. Ale dowiem się, dowiem i nie omieszkam donieść...

Słucham.

Dobrze nam się rozmawia, prawda? Śmieszą mnie, proszę pana, ludzie, którzy rozpaczliwie podczas takich rozmów silą się na obojętność, a wiem przecież, że rozpiera ich ciekawość. Postępują tak z przyczyn konspiracyjnych. Taka jest przecież reguła gry. Ale natura bywa silniejsza, czyż nie mam racji? Widzę, że pan zmęczony...

Owszem.

Będziemy mieli okazję spotkać się niebawem. No i widzi pan, że traktujemy tutaj aresztantów po ludzku. My wszyscy jesteśmy już trochę zmęczeni. Dziś, kiedy płomień, który ten nieszczęsny kraj ogarnął, dogasa... (

Mam gorączkę.

To już niedługo potrwa i odpocznie pan nareszcie. Nie wierzy pan, że nas wszystkich łączy dziś w pewnym sensie poczucie nieszczęścia, którego wy staliście się sprawcami? Pisywał pan do gazet?

Nie pisywałem do gazetWaszkowski publikował odezwy zagrzewające do walki oraz artykuły opisujące sytuację w Warszawie, panie pułkowniku.

Zostawmy ten drobiazg. Ktoś tam wspominał, że pisywał pan do Sabowskiego w „Wytrwałości”, ale to szczegół mało istotny, panie Waszkowski. Mój przyjaciel, pułkownik Tuchołko, którego niebawem pan pozna, powiedział ostatnio, że przyłapuje się teraz – kiedy właśnie ten płomień ostatecznie dogasa – na dziwnym uczuciu. Widzę, pan się martwi. Tak, ten sam! Pułkownik Tuchołko, którego nazywacie oprawcą pozbawionym uczuć ludzkich. Chce pan wiedzieć, cóż to za stan? Otóż skarżył się na dwa serca, które w sobie niespodziewanie odkrył. Miękkie dla tych, którzy oceniają we właściwych wymiarach swoją winę i twarde dla takich, którzy nie chcą się ugiąć, choć ich winy są oczywiste...To niedokładne przytoczenie słów Tuchołki znanych ze Sprawozdania Mariana Dubieckiego dla Komisji Międzyministerialnej X pawilonu z 1919 r. – Arch. Wojsk. rkp., nr. kol 56 „Tuchołko zwykł mówić: «Ja mam 2 serca, 1. miękkie, 2. twarde. Miękkie dla uległych, którzy chcą się przyznać, twarde dla tych, którzy odmawiają zeznań»”. Słowa te przytacza Henryk Jabłoński w książce Aleksander Waszkowski (Warszawa 1963), z której Władysław Terlecki zaczerpnął wielu informacji o szczegółach śledztwa. A ja myślę sobie czasami, że powinniśmy – mówiąc o doskonałej sprawiedliwości – sądzić ducha. Och, niechże się pan nie uśmiecha. Gdybyśmy kiedyś osiągnęli taki stopień doskonałości w sądzeniu naszych błądzących bliźnich, sprawiedliwość, którą wymierzamy, byłaby zupełna. Bicie zaś, torturowanie, męki, których doznaje człowiek uwięziony – nie twierdzę, że dzieje się tak u nas w każdym wypadku, nie miałyby wówczas żadnego sensu.

Nie rozumiem, panie pułkowniku.

A czyż możemy być szczęśliwi, posyłając na śmierć ludzi, o których wiemy, że ich duch buntuje się przeciwko nam do końca?... (

Otwieramy teczkę, ekscelencjo?

Pisz: sprawa Aleksandra Stanisławowicza WaszkowskiegoW rzeczywistości ojciec Waszkowskiego miał na imię Gabriel. .